بوش و چک‌نات | معرفی کامل انواع، کاربرد و نحوه انتخاب

در طراحی و ساخت ماشین‌آلات، انتخاب قطعات کمکی اما حیاتی مانند بوش‌ها و چک‌نات‌ها نقش کلیدی در عملکرد، دوام و ایمنی دارد. بوش‌ها وظیفه کاهش اصطکاک و کنترل لقی را بر عهده دارند و چک‌نات‌ها از جابجایی ناخواسته قطعات روی شفت جلوگیری می‌کنند. در این مقاله به بررسی جامع این دو قطعه خواهیم پرداخت.

بوش چیست؟

بوش (Bushing) یک قطعه استوانه‌ای ساده است که بین شفت متحرک و بدنه ثابت قرار می‌گیرد تا سایش و اصطکاک را کاهش دهد. برخلاف یاتاقان‌های غلطان، بوش‌ها هیچ قطعه متحرکی ندارند و به‌صورت لغزشی کار می‌کنند. در بسیاری از طراحی‌ها، بوش به شکل قطعه‌ای قابل تعویض ساخته می‌شود و در صورت سایش، تعویض آن آسان است.

انواع بوش

• بوش استوانه‌ای (Sleeve): ساده‌ترین و رایج‌ترین نوع، مناسب بارهای شعاعی.
• بوش فلنج‌دار (Flanged Bush): دارای لبه پهن برای جلوگیری از حرکت محوری.
• بوش دو تکه (Split Bush): برای نصب آسان در شرایطی که امکان جابجایی شفت وجود ندارد.
• بوش فشار محوری (Thrust Washer): تحمل بارهای محوری به شکل حلقه‌ای نازک.

جنس و ساختار بوش

بوش‌ها از مواد مختلفی تولید می‌شوند: فلزی (برنز، برنج، چدن، فولاد آلیاژی)، پلیمری (پلی‌یورتان، PTFE، کامپوزیت)، یا ترکیبی (فلز با لایه روانکار). برخی بوش‌ها خودروغن‌کار هستند و نیاز به روانکاری خارجی ندارند.

مزایا و معایب بوش

مزایا: سادگی، هزینه پایین، تحمل بار مناسب، نصب آسان و امکان خودروغن‌کاری.

معایب: کارایی کمتر در سرعت‌های بالا، حساسیت به کمبود روانکار و محدودیت در تحمل ضربه‌های شدید.

نکات انتخاب بوش

• انتخاب جنس متناسب با بار و شرایط محیطی
• بررسی تلرانس‌ها و لقی مناسب
• طراحی مسیر روانکاری یا استفاده از بوش خودروغن‌کار
• در نظر گرفتن شرایط دما، سرعت و رطوبت محیط

چک‌نات چیست؟

چک‌نات یا مهره قفلی (Lock Nut) قطعه‌ای است که روی رزوه شفت بسته می‌شود تا از شل‌شدن اتصال تحت ارتعاش یا بار دینامیکی جلوگیری کند. این مهره‌ها معمولاً برای تثبیت یاتاقان، پولی یا بوش‌ها روی محور استفاده می‌شوند.

انواع چک‌نات

• KM Locknut (DIN 981): رایج‌ترین نوع صنعتی که همراه واشر قفلی MB استفاده می‌شود.
• مهره رزوه تغییر شکل داده (Distorted Thread): با ایجاد اصطکاک اضافی قفل می‌شود.
• Jam Nut: مهره کم‌ارتفاعی که با فشار به مهره دیگر قفل می‌شود.
• Interfering Thread Nut: با رزوه تداخلی و اصطکاک بالا قفل می‌شود.

چک‌نات DIN 981 / KM

این نوع مهره دارای شکاف‌هایی است که همراه با واشر قفلی استفاده می‌شود. زبانه واشر داخل شکاف قرار گرفته و از باز شدن مهره جلوگیری می‌کند. این مدل در سایزهای مختلف و با روکش‌های متنوع عرضه می‌شود و به دلیل قابلیت باز و بسته شدن آسان، برای تجهیزات نیازمند سرویس دوره‌ای مناسب است.

روش نصب صحیح

• استفاده از واشر قفلی مناسب (MB) برای اطمینان از قفل مکانیکی
• به‌کارگیری آچار مخصوص چک‌نات برای سفت‌کردن با گشتاور صحیح
• بازرسی دوره‌ای جهت جلوگیری از شل‌شدن در محیط‌های پرارتعاش

کاربرد ترکیبی بوش و چک‌نات

در بسیاری از ماشین‌آلات، بوش و چک‌نات مکمل یکدیگر هستند. بوش برای کاهش اصطکاک و تثبیت حرکت شفت به‌کار می‌رود و چک‌نات برای قفل کردن قطعه یا یاتاقان روی همان شفت استفاده می‌شود. این ترکیب ایمنی و دوام بیشتری به سیستم مکانیکی می‌بخشد.

نتیجه‌گیری

بوش‌ها و چک‌نات‌ها قطعاتی کوچک اما بسیار مهم در مکانیک صنعتی هستند. انتخاب صحیح آنها بر اساس شرایط بار، سرعت، محیط کاری و شیوه نصب می‌تواند عمر سیستم را افزایش دهد و هزینه‌های نگهداری را کاهش دهد. توجه به جزئیات طراحی مانند جنس، روانکاری و شیوه قفل‌کردن باعث بهبود عملکرد کلی مجموعه خواهد شد.